مردمی کردن اقتصاد «بخش سوم»
امیرحسین خدائی، پژوهشگر
*مردمیکردن اقتصاد (۷)*
*اقتصاد ایران در دستان مردم: از رؤیا تا برنامه عملی*
تصور کنید در روستاها و خیابانهای شهر، صدای چرخ کارگاههای کوچک و متوسط با هم درآمیخته؛ صدایی که نشان میدهد هر گوشه از کشور موتور محرک خود را دارد. خانوادهها، جوانان متخصص، تعاونیها، صندوقهای خرد و شبکههای محلهای نه تماشاگر، بلکه بازیگران اصلی نردبان مشارکت هستند. هر گام که مردم بر این نردبان برمیدارند، از سطح مصرفکننده صرف به سمت تصمیمگیرنده و صاحب اختیار واقعی میروند. کشورهای پیشرو جهان—آلمان، سوئد، ژاپن، کره جنوبی، هند، شیلی، نیوزیلند، سنگاپور، استونی و آمریکا—نشان دادهاند وقتی مردم بر پلههای بالای مشارکت قرار گیرند، عدالت، نوآوری، رشد پایدار و اشتغال فراگیر شکل میگیرد.
*۱. محورهای مردمیکردن اقتصاد و الگوهای جهانی*
*الف) کشاورزی و تولید مواد غذایی*
در هند و ژاپن، کشاورزان خرد نه تنها تولیدکننده، بلکه شرکتکننده در تصمیمات کلان اقتصادی شدهاند. سوئد و آلمان با شبکههای توزیع کوتاه، نقش واسطهها را حذف کرده و مردم را در جایگاه مالکان و تصمیمگیرندگان واقعی قرار دادهاند.
ایران با داشتن همه عناصر معدنی و مواد اولیه مورد نیاز، میتواند با آموزش، نوسازی ابزار و تأمین مالی خرد، کشاورزان را بر پلههای بالای نردبان مشارکت قرار دهد؛ جایی که مالکیت، تصمیم و سود مستقیم در دست خودشان باشد.
*ب) انرژی و منابع تجدیدپذیر*
کره جنوبی و آلمان نشان دادهاند وقتی مردم در پروژههای انرژی مشارکت کنند و کنترل سهم خود را داشته باشند، انگیزه و بهرهوری افزایش مییابد. استونی با مدیریت هوشمند، مردم را از مصرفکننده صرف به مالک و ناظر بر منابع انرژی تبدیل کرده است.
ایران نیز میتواند با مجوز و تسهیل گری در بخش های مختلف دولتی و خصوصی تشکیل تعاونیهای صنفی انرژی را برای اقشار مختلف فراهم و با امکان فروش برق مازاد، مردم را بر پلههای بالای نردبان مشارکت قرار دهد؛ جایی که تصمیمگیری و سود واقعی در اختیار آنان باشد.
ج) صنایع و تولیدات دانشبنیان
ژاپن، کره جنوبی و آلمان با حمایت از شتابدهندهها و پارکهای علم و فناوری، جوانان متخصص را در سطح تصمیمگیری و مالکیت قرار دادهاند. ایران نیز با سرمایه خرد مردم، صندوقهای حمایتی و زیرساختهای فناورانه میتواند شرکتهای دانشبنیان کوچک و متوسط دانش آموزان را تأسیس و دانشجویان را توسعه دهد و مردم را صاحب قدرت واقعی در چرخه تولید کند.
*د) تأمین مالی و جذب سرمایه خرد*
صندوقهای سرمایهگذاری خرد اروپا و آمریکا، و بانکهای خرد بنگلادش نشان دادهاند که هنگامی که مردم خود سرمایهگذاری را هدایت کنند، تولید و نوآوری رونق مییابد.
ایران نیز میتواند نقدینگی سرگردان مردم را با صندوقهای محلی، تعاونیها، اوراق خرد و سامانههای تأمین مالی جمعی در مسیر تولید هدایت کند، تا مردم از پلههای پایین به پلههای بالای نردبان مشارکت برسند.
*ه) شفافیت، نظارت و کاهش رانت*
کشورهای پیشرفته با سامانههای شفافیت و نظارت مردم، فساد را کاهش دادهاند. در ایران نیز توسعه سامانههای مناقصات، ثبت مالکیت و انتشار عمومی قراردادها باعث میشود مردم نقش ناظر و تصمیمگیرنده واقعی پیدا کنند، و اقتصاد به جای تمرکز قدرت، مردمی و شفاف شود.
*۲. الزامات داخلی تولید و مردمیکردن اقتصاد*
سرمایههای خرد در صندوقها و تعاونیها هدایت شود تا مردم قدرت واقعی اقتصادی پیدا کنند.
نیروی انسانی جوان و متخصص موتور نوآوری و تصمیمگیری شود.
فناوری و زیرساختهای موجود در اختیار مردم قرار گیرد تا کنترل واقعی بر تولید و سود داشته باشند.
مواد اولیه داخلی، شبکه بانکی و پلتفرمهای دیجیتال، ابزارهای بالا رفتن مردم بر پلههای نردبان مشارکت باشند.
قوانین و مقررات اصلاح شود تا محیط کسبوکار امن و برای مشارکت واقعی مردم آماده شود.
*۳. روشها و راهکارهای عملی*
تشکیل صندوقهای سرمایهگذاری خرد و محلی با تسهیل گری قانونی بانک ها
ایجاد تعاونیهای انرژی و کشاورزی با سود مستقیم و حق تصمیمگیری برای اعضا
توسعه پلتفرمهای تأمین مالی جمعی
آموزش مهارتهای مدیریتی، فنی و بازاریابی به جوانان
شفافسازی مناقصات و قراردادهای دولتی
پشتیبانی از بازارهای محلی و زنجیره کوتاه تأمین
فناوریهای نوین برای ردیابی مالکیت و توزیع سود
امکان دریافت ضمانت نامه بانکی و پرداخت تسهیلات در ازای اموال منقول و غیرمنقول
هرکدام از این اقدامات، گام کوچکی روی پلههای بالای نردبان مشارکت است، تا مردم از مصرفکننده صرف به تصمیمگیرنده و صاحب اختیار واقعی تبدیل شوند.
*۴. تسهیلگری قانونی و حمایت دولت*
قوانین حمایتی برای سرمایه خرد و تعاونیها
چارچوب قانونی شفاف برای تأمین مالی جمعی و اوراق خرد
الزام بنگاهها به عضویت در تشکلهای صنفی
شوراهای صنفی کارکنان دولت برای انتقال دانش کارشناسی
تضمین بخشی از سرمایه و سود برای کاهش ریسک سرمایهگذاران خرد
تمام این اقدامات، قدرت واقعی را به مردم منتقل میکند و آنان را بر پلههای بالای نردبان مشارکت قرار میدهد.
برای همه مجموعه های حقوقی و حتی حقیقی ماموریت قانونی متناسب با وسع و نقطه نظرات کارشناسان آنها تعریف و ابلاغ و با سنجه ها ارزیابی سالانه شوند.
*۵. شیوههای متنوع تأمین مالی*
صندوقهای مشترک و تعاونی
اوراق قرضه خرد برای پروژههای بزرگ
سامانههای تأمین مالی جمعی
صندوقهای پسانداز شغلی، خانوادگی و محلی
مشارکت خرد در بازارهای داخلی با شفافیت کامل
همه این ابزارها، ابزارهایی برای بالا رفتن مردم بر نردبان مشارکت و کسب قدرت واقعی هستند.
*۶. الویتبندی و زمانبندی*
سال اول: اصلاح قوانین، تشکیل صندوقها و تعاونیها، ایجاد سامانههای شفافیت.
سال دوم و سوم: گسترش پلتفرمهای مالی، آموزش جوانان(دانش آموزان و دانشجویان)، اجرای طرحهای آزمایشی انرژی و کشاورزی مردمی.
سال چهارم و پنجم: توسعه گسترده تعاونیها و صندوقها، ورود بیشتر نیروهای متخصص به تولید، ارزیابی و بهینهسازی برنامهها با مشارکت مردم.
در هر مرحله، مردم دهک های کم برخوردار گام به گام از پلههای پایین به بالای نردبان مشارکت صعود میکنند و ارزیابی شفاف و قابل انتشار می شوند، تا اقتصاد نه تنها مردمی، بلکه پویا و شفاف شود.
*نتیجهگیری*
اقتصاد مردمی وقتی شکل میگیرد که مردم در پلههای بالای نردبان مشارکت قرار گیرند؛ جایی که تصمیمگیری، نظارت و مالکیت در اختیار خودشان باشد. وقتی خانوادهها، جوانان متخصص و صندوقها در کنار هم وارد چرخه تولید و تصمیمگیری شوند، ایران میتواند روی پای خود بایستد، وابستگیها را کاهش دهد و اقتصادی پویا، شفاف و نوآور بسازد.
*نتیجه خردورزی همراهی همیشگی با حق است*
