هویت شهر (شهرِ در حرکت؛ حملونقل، کریدورها و آینده زندگی شهری)
امیرحسین خدائی، پژوهشگر
شهرها در ظاهر از خیابانها، ساختمانها و میدانها ساخته شدهاند، اما حقیقتاً «روح شهر» در حرکت آن جاری است؛ در رفتوآمدهای روزانه مردم، در ضرباهنگ خیابانها، در جابهجاییهایی که اقتصاد، فرهنگ و زندگی را زنده نگه میدارد. اگر حملونقل دچار اختلال شود، شهر نیز درجا میزند؛ و اگر این سیستم پویا و هوشمند باشد، شهر میتواند نفس بکشد، رشد کند و به آینده دست یابد.
امروز مدیریت شهری با چالشهایی روبهروست که به همان اندازه پیچیدهاند که زندگی شهری پیچیده شده است. این چالشها دیگر با نسخههای سنتی حل نمیشوند؛ بلکه نیازمند یک نگاه یکپارچه، ساختار بخشبندیشده، ائتلافهای استراتژیک، فناوری، تصمیمگیری علمی و مشارکت اجتماعیاند. حملونقل، مرکز ثقل همه این تغییرات است.
*۱. چالشهای مهم حملونقل شهری*
حملونقل امروز تنها جابهجایی نیست؛ مسئله سلامت، آرامش، عدالت، کارآمدی، اقتصاد و حتی هویت شهر است. مهمترین چالشهای شهری در این حوزه شامل موارد زیر است:
تراکم شدید ترافیک و اتلاف زمان شهروندان
ناهمخوانی ظرفیت معابر با حجم سفر
آلودگی هوا و آلودگی صوتی
کمبود کریدورهای کارآمد و مسیرهای پیوسته
فرسودگی ناوگان اتوبوس، تاکسی و مترو
نبود نگاه یکپارچه میان شهرداری، پلیس، وزارت کشور و بخش خصوصی
هزینهبر بودن توسعه حملونقل عمومی
ضعف پایانهها و ایستگاههای مناسب
نبود شبکه دوچرخهسواری ایمن و پیوسته
کمبود فناوری در مدیریت ناوگان و مسیرها
فاصله زیاد میان طرحهای علمی و تصمیمسازیهای اجرایی
این چالشها، نشانه یک چیز است: شهر نیازمند پوستاندازی در نظام حملونقل است.
*۲. کریدور شدن شهر؛ مسیرهای پیوسته، زندگی روان*
شهر بدون کریدورهای حملونقل، مانند بدنی بدون رگ است.
کریدورها فقط خیابانهای پهن نیستند؛ آنها مسیرهای پیوسته ای هستند که اتوبوس، مترو، تاکسی، دوچرخه، عابر، خدمات شهری، کاربریها و حتی اقتصاد محله را به هم متصل میکنند.
*اهمیت کریدورهای شهری:*
۱. کاهش قابل توجه ترافیک
۲. دسترسی عادلانهتر مردم به خدمات
۳. افزایش سرعت ناوگان اتوبوس و تاکسی
۴. تقویت اقتصاد محلات و رونق فضاهای عمومی
۵. کاهش مصرف سوخت
۶. فراهم شدن زیرساخت برای حملونقل پاک
۷. اتصال محلهها، مراکز خدماتی، پایانهها و ایستگاههای اصلی
شهرهای موفق جهان، نه با بزرگراههای پرهزینه، بلکه با «کریدورهای پیوسته» توانستهاند جریان زندگی را روان کنند.
*۳. حملونقل پاک؛ هوای سالم، صدای آرام*
آلودگی هوا امروز یک چالش ساده نیست؛ یک تهدید برای سلامت، اقتصاد و آینده نسلهاست.
هیچ شهری بدون حملونقل پاک نمیتواند امید به بهبود کیفیت زندگی داشته باشد.
*حملونقل پاک یعنی:*
اتوبوس و تاکسیهای برقی
دوچرخهسواری ایمن
مسیرهای پیادهمحور
استفاده از فناوریهای نو در ناوگان
بهرهگیری از انرژیهای پاک مانند کشتی هوایی هیدروژنی
یکی از فناوریهای نوظهور و بومی، کشتی هوایی هیدروژنی است؛ فناوری نوینی که ایران نیز به آن دست یافته و خارج از کشور نیز متقاضی و اجرا داشته است. این فناوری میتواند در حملونقل پاک، پایش شهری، جابهجایی سبک، مدیریت بحران و خدمات امدادی نقشآفرین باشد.
*۴. چراغ قرمزها، ترافیک و راهکارهای مهندسی*
در بسیاری از نقاط شهر، چراغهای قرمز طولانی و تقاطعهای سنگین، ترافیک را قفل میکنند و زمان را از مردم میگیرند.
راهحل، فقط افزایش پلیس یا تغییر زمانبندی چراغها نیست؛ راهحلهای مؤثرتری وجود دارد:
ایجاد دوربرگردانهای استاندارد برای کاهش توقفهای پیاپی
اصلاح هندسی تقاطعها
تبدیل برخی چهار راهها به میدانهای کوچک
نصب هوشمند چراغها بر اساس حجم لحظهای تردد
حذف چراغهای غیر ضروری در مسیرهای پرحجم
ایجاد مسیرهای پیوسته که وابستگی به توقفهای مکرر را کاهش دهد
ایجاد مسیرهای روگذر یا زیرگذر
وقتی شهر هوشمند طراحی شود، چراغ قرمز دشمن حرکت نیست؛ بخشی از ریتم شهر است.
*۵. نقش پایانهها؛ قلب تپنده جابهجایی*
پایانههای اتوبوس، تاکسی و مترو، تنها محل سوار و پیاده شدن نیستند؛
آنها «گرههای کلیدی» در شبکه حملونقلاند.
پایانههای کارآمد باید:
ایمن، تمیز و راحت باشند
به شبکههای مختلف متصل شوند
امکان خرید بلیت، خدمات، اطلاعات و نقشه داشته باشند
به مسیرهای پیاده و دوچرخه متصل باشند
روشن، امن و پایدار اداره شوند
اگر پایانهها درست عمل کنند، نیمهای از مشکلات شهر حل میشود.
*۶. فناوری؛ از مدیریت ناوگان تا تصمیمسازی هوشمند*
هیچ آیندهای بدون فناوری ساخته نمیشود.
*حملونقل هوشمند یعنی:*
ثبت لحظهای موقعیت ناوگان
مسیرهای هوشمند و تنظیم زمان چراغها
پیشبینی ترافیک
پرداخت یکپارچه
مدیریت هوشمند پایانهها
نقشههای بهروز
تاکسیهای اینترنتی
دوچرخههای اشتراکی
سامانههای مکانیزه در مترو، اتوبوس و تاکسی
اینها «بخشی از هویت جدید شهر» هستند.
*۷. تجربههای موفق داخلی و خارجی*
*تهران*
یکپارچگی خدمات در «تهران من و شهرزاد»
مدیریت هوشمند پسماند و حملونقل
سامانه «شهریار» برای یکپارچهسازی خدمات
همکاری شهرداری با شرکتهای دانشبنیان
*اصفهان*
ناحیهبندی خدمات
ائتلاف شهرداری با صنایع برای پروژههای زیستمحیطی
*مشهد*
مدیریت زائر
همکاری چند نهادی
خارج از کشور: سنگاپور، بارسلونا و کپنهاگ
دادههای یکپارچه
حملونقل پاک
حسگرهای شهری
شبکه دوچرخهمحور
همکاری چندگانه
*۸. همکاری پایدار با دانشگاهها؛ علم در خدمت شهر*
شهر بدون دانش، آینده ندارد.
پیشنهادها:
تفاهمنامههای بلندمدت با دانشگاهها
حمایت از پایاننامهها و رسالههای دکتری با اولویت:
حملونقل پاک، کریدورها، آلودگی هوا، فناوری ناوگان، مدلسازی ترافیک
تشکیل کارگروه مشترک دانشگاه و شهرداری
*۹. امنیت مسیرهای تردد و مسئله سرعتگیرها*
امنیت مسیر، سکوت پنهانِ زندگی شهری است.
اما در بسیاری از شهرها، این امنیت بهدلیل نبود استانداردها آسیب دیده است.
سرعت گیرهای بسیار غیر استاندارد با ارتفاع زیاد، جنس نامناسب و نصب بی مطالعه نه تنها باعث خرابی خودروها و اتلاف سوخت میشوند، بلکه خود به عامل ترافیک تبدیل شدهاند.
*راهکارها:*
استانداردسازی کامل سرعتگیرها
تبدیل سرعتگیرهای خشن به سرعتکاههای مهندسیشده
نصب تابلوهای هشدار و خطکشی روشن
استفاده از نور و مصالح با دوام
پرهیز از نصب بیرویه
اصلاح هندسه مسیرها برای حذف نیاز به سرعتگیر
امنیت یعنی شهر به جای «ترساندن راننده»، با طراحی هوشمند او را به آرامش دعوت کند.
*۱۰. آینده حملونقل شهری؛ شهری که میداند به کجا میرود*
آینده حملونقل شهری در چند واژه خلاصه میشود:
پاک
هوشمند
پیوسته
انسانمحور
کمهزینه
فناوریپایه
در آیندهای نزدیک:
کریدورهای پیوسته، ستون فقرات شهر خواهند بود
بخش بزرگی از سفرها با ناوگان پاک انجام میشود
پایانهها تبدیل به مراکز خدمات شهری میشوند
چراغها، هوشمند میاندیشند
مسیرها ایمنتر و استانداردتر میشوند
و کشتی هوایی هیدروژنی، آسمان شهر را نیز به شبکه حملونقل متصل میکند
*۱۱. مطالبهگری شهروندان؛ حق طبیعی مردم*
مردم باید بتوانند شهرِ بهتر را مطالبه کنند:
درخواست انتشار شفاف دادههای باز
مطالبه برنامه کاهش آلودگی هوا و ابلاغ آن
پیگیری عملکرد شهرداری
مشارکت در طرحهای محلهمحور
گزارش مشکلات از طریق سامانههای شهری
شهر زمانی تغییر میکند که مردم نیز در این تغییر شریک باشند.
*جمعبندی*
شهر امروز نیازمند تصمیمگیری یکپارچه، اجرای بخشبندیشده، همکاری استراتژیک، حملونقل پاک، فناوری هوشمند، پایانههای کارآمد، کریدورهای پیوسته، مسیرهای ایمن و استاندارد، و تکیه بر علم و مشارکت اجتماعی است.
و در نهایت، شهر زمانی «هویت» مییابد که حرکت در آن نه فقط روی آسفالت، بلکه در ذهنها، در برنامهها، در امید مردم جاری باشد.
*نتیجه خردورزی همراهی همیشگی با حق است*
